Аўтарскі праект Уладзіміра Цвіркі
250 унікальных турыстычных маршрутаў па маёй Беларусі

< ЖАРАБЯ >

ЖАРАБЯ

Графскі маёнтак быў настолькі багаты, што нават дабрабыту конюха гэтай гаспадаркі мог пазайздросціць шляхціц сярэдняй рукі з суседняга засценка або фальварка. У яго ўласнасці быў вялікі каменны дом, некалькі дыхтоўных гаспадарчых будоў і нават свая стайня з дзясяткам дагледжаных коней. У асноўным гэта былі працоўныя коні, пара выязных, маладая кабылка ды некалькі жарабят. Але ў конюха быў любімы конь – вараны на высокіх нагах, з цвёрдым крокам і імклівы ў бегу. На ім выязджаў на паездкі верхам па ваколіцах. Але незаменным конь быў у галоўным – у паляванні. З часам жывёла настолькі паслухмяна і ўмела стала выконваць любыя загады гаспадара, што той і ўявіць не мог побач з сабой іншага такога кемлівага і вернага сябра.

Няшчасце здарылася ў імгненне вока. Позняй восенню на паляванні, пераскокваючы праз кучу ламачча, конь прабіў пярэднюю нагу абломкам старога мяча, што тырчаў з зямлі. Стала зразумела, што рысак для палявання ўжо не прыдатны, ды і для простай цягавай працы ён таксама не падыходзіць.

Конюх спрабаваў лячыць рану, але ўсе яго намаганні былі марныя. Аднойчы хтосьці параіў яму, засмучанаму, звярнуцца да вядомай знахаркі. Жыла яна ў вёрстах дваццаці ад графскага маёнтка, на беразе ляснога возера.

Неадкладна ён паляцеў на брычцы да яе дома і патлумачыў прычыну свайго раптоўнага візіту. Знахаркай апынулася маладая лекарка з пяцігадовай дзяўчынкай на руках. Яе маці памерла некалькі гадоў таму, перадаўшы ўсе свае сакрэты дачцэ. Звяртаючыся па дапамогу, конюх запэўніў жанчыну, што калі тая вылечыць пацярпелага каня, то можа прасіць у яго любую плату ў межах яго магчымасцяў.

Узяла з сабою лекарка вузельчык з лячэбнымі травамі і настоямі і дзіця, сказаўшы, што лячэнне можа зацягнуцца на некалькі дзён, і яна не можа пакінуць дачку адну. Тут жа выправіліся яны ў дарогу.

Колькі доўжылася лячэнне жывёлы – невядома, але аднойчы знахарка вывела за аброць са стойла на двор каня здаровага, не кульгавага.

Здзіўленню ўсіх не было мяжы, конюх радаваўся, як дзіця. Бегаў вакол свайго ўлюбёнца, кранаў яго нагу i бясконца нахвальваў знахарку.

– Памятаю пра сваё абяцанне, – сказаў ён, – хачу пачуць, чым і як магу табе аддзячыць.

Адвяла лекарка ўбок конюха: «Ёсць у мяне да цябе толькі адна просьба. Вазьмі ты, мілы чалавек, на сваю апеку маё малое дзіця. Зацкавалі мяне тутэйшыя людзі, адчуваю – не будзе мне тут спакою. Хачу сысці, куды ногі панясуць. Як мага далей адсюль. Буду ісці, колькі хопіць сіл. Калі і памру – ды у дарозе, свабодная. Але дзіця маё мілае не адужае такі цяжкі шлях. Сэрца маё на часткі ад тугі разрываецца, што яе са мной не будзе. Але жыццё яе для мяне самае дарагое. Вось і малю цябе: вазьмі яе да сябе на ўтрыманне. Можа, не ў доме, дык хоць на стайні. Галоўнае, каб у цяпле ды пад дахам. А ёй шмат не трэба: хлеба скарынку ды міску поліўкі. Падрасце – у падзяку табе памочніцай стане. Заўважыла я, што да коней душа яе цягнецца...»

Пагадзіўся конюх не разважаючы: «У дом для працоўных яе вызначу. Дзяцей там хапае, ёй будзе не сумна».

На тым і вырашылі. І сышла знахарка са двара ўся ў слязах, часта азіраючыся, насустрач халоднай восені, адчуваючы, што больш ніколі не ўбачыць дзіця сваё адзінае.

Расла дзяўчынка ў сям'і конюха ціха і незаўважна. Нават сам конюх пра дзіця з часам забыўся, хоць лекарцы горача абяцаў прыглядаць за ёй і клапаціцца.

Магчыма, так было б і далей, калі б не здарылася гады праз два на стайні даволі непрыемная гісторыя.

Аднойчы на світанні ўсіх напалохаў апантаны крык маладога работніка на гаспадарчым двары. Ён стаяў каля дзвярэй адной са стайняў і адначасова і крычаў, і плакаў, і мармытаў нешта няскладнае, трымаючы ў руках скрываўленыя вілы. Людзі, што збегліся, вырашылі, што ён параніў аднаго з коней графа. Але аказалася зусім іншае.

Выбіраючы старое сена з кармушак, работнік ненаўмысна торкнуў віламі ў дзіця, што там спала. Дасталі параненую дачку шаптухі, а гэта была яна, і вынеслі на двор. Дзякуй Богу, яна была жывая, толькі некалькі невялікіх ран крывілі. Прыбеглі на шум і кіраўнік маёнтка, і старэйшы конюх. У конюха хапіла сумлення прызнаць, што гэта тая самая дзяўчынка, якую ён узяў на апеку ў знахаркі, што вылечыла каня. Ён супакоіў людзей, забраў беднае дзіця да сябе ў хату. Выкліканы лекар пасля агляду малюткі ўсіх пераканаў: маўляў, раны дзякуючы яго лекам хутка зацягнуцца, і дзяўчынка выздаравее. Пасля слоў лекара перапалох сціх, і ўсё ў маёнтку заняліся сваімі паўсядзённымі справамі.

Але толькі вось жонка конюха была незадаволеная. Стала яна яму нашэптваць, што чуткі могуць дайсці да графа і той пад гарачую руку пазбавіць яго працы і выганіць са службовага жылля. І яшчэ сказала, што ёй не падабаецца прысутнасць побач з яе дзецьмі нейкай галадранкі без роду і племені. Стала яна патрабаваць, каб дзяўчынку муж вярнуў назад у дом для рабочых. Што ў хуткім часе ён і зрабіў.

Дзяўчынка тут жа збегла на стайню. Яе вярталі, пагражалі пакараць, але яна зноў і зноў збегала да коней. З часам усё да гэтага прывыклі, і нават неяк непрыкметна да яе прыстала мянушка Жарабя.

Прайшло яшчэ некалькі гадоў. Жарабя, пасталеўшы, стала без прымусу, з вялікай ахвотай прымаць удзел ва ўсіх справах, што адбываліся на стайні. І ўсе нават узрадаваліся, што з'явіўся яшчэ адзін працавіты памочнік.

Але здзіўляла работнікаў гаспадарчага двара тое, што дзяўчынка непрыкметна набыла навыкі абыходжання з жывёламі. Коні яе слухаліся, выконвалі любой яе загад, нават на яе жэсты яны рэагавалі. Гэта яе ўменне было выкарыстана для навучання і дрэсіроўкі жывёл.

Праз яшчэ нейкі час Жарабя разумна і па-гаспадарску магла нават даваць указанні, як даглядаць за коньмі. Праца на стайні наладзілася настолькі ўдала, што галоўны конюх стаў заўважаць, што яго доўгая адсутнасць не шкодзіла вядзенню спраў. А гэта было яму на руку, у яго з'явілася нашмат больш часу, якім ён карыстаўся для палявання.

Конюх мог няўзнак сказаць знаёмым, што, маўляў, калі Жарабя на стайні, яго сэрца можа быць спакойнае за справы. Але, на жаль, гэтыя словы былі пачутыя яго жонкай. Яе абурэнню не было мяжы. І ў гэты раз яна запатрабавала ад мужа, каб ён пазбавіўся ад дзяўчыны...

Не праходзіла і дня, каб яна не пад'юджвала мужа. Пераконвала конюха, што Жарабя і ёсць прычына ўсіх бед, якія могуць калі не сёння, дык заўтра абрынуцца на іх сям'ю. А тут якраз адбылося некалькі падзей, якія на першы погляд не абвяшчалі нічога дрэннага. Але ўгневаная жанчына выкарыстоўвала іх на сваю карысць, каб лішні раз пераканаць мужа, што яна мае рацыю ў здагадках.

Граф, вярнуўшыся з паездкі ў Сярэднюю Азію, прывёз незвычайна прыгожага белага жарабца, які быў такі файны, што немагчыма вачэй адвесці. Але жывёла гэтая ніколі не была пад сядлом. Гаспадар маёнтка паставіў задачу перад слугамі: аб'ездзіць жарабца ў самы бліжэйшы час. Але толькі калецтва і пераломы сталі вынікам дарэмных старанняў работнікаў стайні. Пацярпеў і сам старэйшы конюх. Аднак праз некалькі тыдняў работнікі двара з вялікім здзіўленнем убачылі, як на непаслухмяным жарабцы спакойна раз'язджае юная дзяўчына – Жарабя. Калі і як утаймавала яна каня, ніхто не ведае.

Граф з радасці адарыў дзяўчыну некалькімі срэбнымі манетамі. «Вось, – шыпела жонка конюха, – ты тут ляжыш са зламанымі рэбрамі, а гэтая смаркачка ходзіць са срэбрам ў кішэнях».

І яшчэ адбыўся адзін выпадак... Напярэдадні мясцовага свята граф вырашыў арганізаваць конныя скокі, а пераможцаў потым узнагародзіць. Сам граф не рызыкнуў сесці на каня. Але на свяце ўсе прысутныя са здзіўленнем убачылі ў шэрагу ўдзельнікаў спаборніцтваў Жарабя на маладым белым скакуне. Як потым высветлілася, дзяўчына звярнулася да гаспадара з просьбай дазволіць ёй прыняць удзел у скачках менавіта на гэтым кані. У выніку яна скокі і выйграла.

І гэтая яе перамога стала апошнім довадам у ланцужку нагавораў жонкі конюха. Яна ўсё ж пераканала мужа ў тым, што трэба любымі спосабамі пазбавіцца ад Жарабя. Ён, паслухаўшы жонку, пайшоў на злачынства: падпаліў стайню.

Работнікі збегліся, выратавалі коней і не далі агню нанесці вялікую шкоду. Прыехаў на пажар і граф. Конюх і яго жонка, стоячы на каленях, прысягнулі, што бачылі на свае вочы, як Жарабя падпаліла стайню.

Бедная дзяўчына спрабавала апраўдацца, казала, што яна ніколі б не нашкодзіла коням. Але гаспадар маёнтка паверыў конюху і яго жонцы і дзяўчыну да прыезду паліцыі пасадзіў пад замок.

...Можа, Жарабя сама збегла, можа, ёй хто дапамог, але дзяўчыны не знайшлі на наступны дзень. Мала гэтага, высветлілася, што паскакала яна на белым кані.

Граф быў у шаленстве, загадаў злавіць уцякачку. Але тут яму далажылі, што знайшліся сведкі таго, што стайню падпаліў старэйшы конюх. Пад пагрозай катаванняў конюх і яго жонка прызналіся ў хлусні. Іх выгналі з маёнтка. Граф змяніў гнеў на літасць і загадаў знайсці дзяўчыну і перадаць, што ёй нічога не пагражае.

Але, як кажа легенда, яе не знайшлі. «Паімчалася Жарабя, – шапталіся работнікі стайні, – маці сваю шукаць. Калі, вядома, яна жывая. Будзем Бога маліць аб тым, каб яны сустрэліся. А Ён літасцівы, нас пачуе».