Маршрут Вялікія Навасёлкі >
Кропкі маршрута Вялікія Навасёлкі
Ля дарогі Дзяржынск-Рубяжэвічы, на ўзвышшы, парослым рэдкім кустоўем і дрэвамі, у 1825 г. пабудавана капліца-пахавальня шляхецкага роду Дыбоўскіх у стылі неаготыкі. Узведзена капліца з бутавага каменю і цэглы. Сёння яна закансервавана і знаходзіцца пад надзейным дахам. Побач з капліцай нядаўна было адноўлена захаванне і помнік мясцовага святара.
Пра гэтую прыродную крыніцу ў сваіх рукапісах згадваў Карусь Каганец. Да нядаўняга часу гэта было сціплае месца, і людзі наведвалі яго толькі на рэлігійныя святы. Сёння над крыніцай усталявана капліца, тэрыторыя вакол яе дагледжана, цераз ручай перакінутыя масткі.
Калі павярнуць з магістралі М1 і праз вёску Паўлоўшчына даехаць да вёскі Масцішча, а затым па палявой дарозе накіравацца да краю леса і крыху ім прайсці, можна ўбачыць неверагодна прыгожае і загадкавае лясное возера. Яно авеяна шматлікімі паданнямі і легендамі, адной з якіх я з вамі некалі абавязкова падзялюся. Так, перад намі тая самая Бяздонка – возера, якое не так лёгка знайсці, але калі вы яго ўсё ж знойдзеце, то будзеце бясконца ім зачараваны.
Паселішча вядомае з 1581 г. Мясцовым маёнткам валодалі Манівіды, Гаштольды, Валадковічы. Ад маёнтка Ваньковічаў захаваўся сядзібны дом, дом для рабочых і флігель-кухня. За сажалкамі знаходзяцца руіны капліцы-пахавальні (1822 г.). У добрым стане захаваўся драўляны вадзяны млын з цокалем з палявога каменю (1859 г.). У велічным старажытным парку захаваліся разнастайныя пароды дрэў.
З XVII ст. – валоданні Кастравіцкіх. Траіх братоў з гэтага роду за ўдзел у паўстанні 1863-1864 гг. саслалі ў Сібір. Канфіскаваную сядзібу набыў Э. Здзяхоўскі. Захаваўся сядзібны дом (1820 г.), дом для рабочых, канюшня з чырвонай цэглы, брама і частка парку. На могілках можна ўбачыць магілу беларускага пісьменніка і мастака Каруся Каганца, аўтара першага беларускага буквара.
Вядомае паселішча з ХІ ст. У ХІІ ст. паселішча было вядомае як Крутагор'е. Да 1932 г. гарадок насіў назву Койданава. Тут некалі высіўся ўнікальны дзевяцівежавы замак Радзівілаў (XVII ст.). Драўляны касцёл Св. Ганны ў стылі барока пабудаваны ў 1785 г. Тут знаходзіцца гарадзішча "Гаштольдава гара" (XIV ст.). Таксама можна ўбачыць драўляную пабудову хедара, габрэйскай школы (ХІХ ст). На штучным пагорку высіцца Пакроўская царква ў псеўдарускім стылі, пабудаваная з цэглы ў 1851 г.
Некалі тут існаваў конны тракт Мінск–Навагрудак з вялікім паштовым прыпынкам. Вядома паселішча з сярэдзіны XVI ст. Нейкі час яно было маёмасцю магнацкага роду Радзівілаў. Чыгуначная станцыя ўзнікла амаль адначасова з будоўляй Маскоўска–Брэсцкай чыгункі ў 70-я гг. XIX ст. Захаваўся будынак электрастанцыі (1937 г.), службовыя будынкі чыгуначнай станцыі (1879 г.) і двухпавярховы дом службоўцаў памежзаставы (1920 г.). Пакуль яшчэ дзейнічае воданапорная вежа, пабудаваная ў 1922 г.
Тут знаходзіцца Святая Гара – самая высокая кропка Беларусі над узроўнем мора вышынёй 345 м. У свой час Святую Гару перайменавалі, і сёння яна носіць назву гара Дзяржынская. Мясцовыя знаўцы гісторыі мяркуюць, што сама Святая Гара знаходзіцца зусім не там, дзе стаіць знак вышыні, а ў лясным масіве за вёскай.
Пабудаваны касцёл з цэглы ў 1836 г. уладаром навакольных зямель А. Ленскім. Касцёл быў асвечаны як уніяцкі. У 1869 г., пасля падаўлення паўстання К. Каліноўскага, храм перададзены праваслаўным. Разбураны ў гады Другой сусветнай вайны. Сёння святыня ляжыць у руінах.
У гэтых мясцінах некалі быў невялікі маёнтак, у якім правёў сваё юнацтва Карусь Каганец – беларускі паэт, перакладчык, скульптар, мастак, грамадскі дзеяч, аўтар першага беларускага буквара. Непадалёк ад вёскі можна ўбачыць унікальны помнік прыроды рэспубліканскага значэння – "Юцкаўскія крыніцы". Ледніковы каньён – месца паломніцтва людзей за чыстай лекавай вадой.
Фотагалерэя